Настальгія па СССР: за пяць зда­дзе­ных бу­тэ­лек можна было на­быць 25 та­лон­чы­каў на тралейбус

У са­вец­кiя ча­сы зда­ча пус­тых бу­тэ­лек i сло­i­каў бы­ла не­чым на­кшталт свое­асаб­лi­ва­га за­кон­на­га бiз­не­су, у якiм удзель­нi­ча­лi ўсе — i на­ву­чэн­цы, i сту­дэн­ты, i iн­тэ­лi­ген­ты, i ра­бо­чыя, i пен­сi­я­не­ры. I не дзiў­на: ад­на зда­дзе­ная паў­лiт­ро­вая бу­тэль­ка з-пад ма­ла­ка да­ва­ла про­фiт у тры та­лон­чы­кi на пра­езд. У ча­сы, ка­лi не бы­ло нi плас­ты­ка­вай, нi по­лi­эты­ле­на­вай та­ры, шкло ца­нi­ла­ся. Тэх­нiч­ны пра­грэс, дзя­ку­ю­чы яко­му з’я­вi­ла­ся ад­на­ра­зо­вая ўпа­коў­ка, фак­тыч­на пад­пi­саў шклу жорст­кi пры­суд. Як вы­нiк, адзiн за ад­ным па­ча­лi за­кры­ва­цца пунк­ты пры­ёму зва­рот­най та­ры… Ды вось толь­кi ка­му ад гэ­та­га ста­ла лепш?
 

Пад­час ад­па­чын­ку ў мя­не з’я­вi­ла­ся iдэя пра­вес­цi ў ква­тэ­ры свое­асаб­лi­вую рэ­вi­зiю, каб вы­зва­лiць кры­ху мес­ца на бал­ко­не, дзе за год на­збi­ра­ла­ся ста­рых не­па­трэб­ных шкля­ных сло­i­каў ды бу­тэ­лек. Але прос­та так iх вы­кiд­ваць не ха­це­ла­ся. Па-пер­шае, шмат­лi­кiя бiг­бор­ды эка­ла­гiч­най скi­ра­ва­нас­цi за­клi­ка­юць да за­хоў­ван­ня пры­род­ных рэ­сур­саў шля­хам зда­чы дру­гас­най сы­ра­вi­ны ў пры­ём­ныя пунк­ты. А па-дру­гое, на гэ­тым мож­на кры­ху за­ра­бiць. Гро­шы ж лiш­нi­мi не бы­ва­юць нi­ко­лi. Ад­нак спра­ва ака­за­ла­ся ня­прос­тай.

У нас до­ма пас­ля се­зо­на за­ка­так за­ста­ло­ся ка­ля шас­цi­дзе­ся­цi не­за­па­тра­ба­ва­ных пус­тых сло­i­каў. I ў пер­шым жа пры­ём­ным пунк­це спа­сцiг­ла рас­ча­ра­ван­не. По­бач з акном пры­ём­шчы­ка вi­сеў вя­лi­кi ар­куш па­пе­ры з над­пi­сам тлус­ты­мi лi­та­ра­мi: "Сло­i­кi не пры­ма­ем. Уво­гу­ле".
 

— Не так шмат нам зда­юць шкла­та­ры, — га­во­рыць пры­ём­шчык Аляк­сей. — Наш звы­чай­ны кан­тын­гент вы ба­чы­лi на ўва­хо­дзе. За­мож­ны­мi гэ­тых лю­дзей на­зваць не­маг­чы­ма, яны ха­па­юц­ца за лю­бую ка­пей­ку. А ма­ла­дыя лю­дзi ўво­гу­ле за­вiт­ва­юць вель­мi рэд­ка. Вы — пер­шы за апош­нiя два тыд­нi. Ня­ма за­раз ў лю­дзей вя­лi­ка­га фi­нан­са­ва­га сты­му­лу зда­ваць шкла­та­ру. У са­вец­кi час вы атры­ма­лi б за пяць зда­дзе­ных лiт­ро­вых бу­тэ­лек ру­бель, за якi змаг­лi б на­быць 25 та­лон­чы­каў на тра­лей­бус… А сло­i­кi ж мы пе­ра­ста­лi пры­маць яшчэ год та­му. Ня­вы­гад­на нам гэ­та…
 

Са­праў­ды, дзе ж узяць той фi­нан­са­вы сты­мул, ка­лi за пяць бу­тэ­лек пры­ём­шчык уру­чыў мне аж… ты­ся­чу руб­лёў. Iду i ду­маю: што ж на iх на­быць. Хi­ба што тры пач­кi за­па­лак? Аль­бо са­мы тан­ны стры­жань для ша­ры­ка­вай руч­кi? Дык не дзiў­на, што бу­тэль­кi пра­сцей вы­кi­нуць у кан­тэй­нер аль­бо раз­да­рыць сяб­рам, чым цяг­нуць крох­кi груз на са­бе, атрым­лi­ва­ю­чы за яго ней­кiя ка­пей­кi…
 

Яшчэ скла­да­ней спра­ва за­раз з не­па­трэб­ны­мi сло­i­ка­мi. Аба­бiў­шы па­ро­гi ча­ты­рох пры­ём­ных пунк­таў, вы­свет­лiў, што та­ру з-пад са­да­вi­ны га­то­вы пры­няць толь­кi ў ад­ной кроп­цы, i толь­кi на бой. Як нi дзiў­на, гэ­тую кроп­ку да­па­маг­лi знай­сцi мяс­цо­выя вы­пi­во­хi. Раз­мя­шча­ец­ца вы­шэй­зга­да­ны пункт у са­ра­ка хвi­лi­нах ха­ды ад до­ма. Ка­лi ж пад’­ехаць да яго на аў­то­бу­се, то ўсё роў­на по­тым трэ­ба прай­сцi больш за кi­ла­метр з крох­кiм гру­зам у ру­ках. Кро­ка­вай да­ступ­нас­цю тут i не па­ты­хае: ну якi ча­ла­век па­цяг­не шкла­та­ру ў та­кую да­леч?
 

А ця­пер возь­мем у ру­кi каль­ку­ля­тар. За кi­ла­грам сло­i­каў, зда­дзе­ных на шкла­бой, па­абя­ца­лi 300 руб­лёў. У та­кую да­леч з iмi не пой­дзеш i ў пе­ра­поў­не­ны аў­то­бус не ўле­зеш — трэ­ба ехаць на аў­то. Ка­лi пад­лi­чыць вы­дат­кi на па­лi­ва ды не­вя­лiч­кi прыз у якас­цi двух­сот гра­маў цу­ке­рак, то атрым­лi­ва­ец­ца, што трэ­ба здаць за раз… ледзь не цэнт­нер та­ры. Пус­ты паў­лiт­ро­вы сло­iк ва­жыць пры­клад­на 250 гра­маў. Цi­ка­ва, хто з нас мае до­ма трыс­та-ча­ты­рыс­та не­па­трэб­ных ёмiс­тас­цяў?
 

Пен­сi­я­нер­ка Ган­на Iва­но­ва — ад­на з ня­мно­гiх эн­ту­зi­яс­так, якая ўсё ж пры­нес­ла з са­бой пус­тыя шкля­ныя бу­тэль­кi. Ка­жа, што яны ўсе з-пад iм­парт­ных на­по­яў i та­му iх мож­на пус­цiць толь­кi на бой.
 

— Коль­кi тут iх? Дзе­сяць штук на­збi­ра­ла­ся. Гэ­та зна­чыць, дзве ты­ся­чы да­дуць. Ну хоць на чац­вяр­цiн­ку хле­ба хо­пiць, — пад­лiч­вае ба­буль­ка. — А вось трыц­цаць га­доў та­му ўсё бы­ло iнакш. Я па­мя­таю, як мая дач­ка вель­мi прос­та за­раб­ля­ла на ма­ро­зi­ва: дзве зда­дзе­ныя паў­лiт­ро­выя бу­тэль­кi з-пад ма­ла­ка — ад­на пор­цыя.

У бе­ла­рус­кай ста­лi­цы сён­ня пра­цу­юць дзе­вяць на­рых­тоў­чых ар­га­нi­за­цый, кож­ная з якiх ва­ло­дае ўлас­най сет­кай пры­ёму.
 

— За­раз у Мiн­ску та­ру бя­руць 27 на­шых ста­цы­я­нар­ных пунк­таў пры­ёму дру­гас­най сы­ра­вi­ны i два пе­ра­соў­ныя, — га­во­рыць на­чаль­нiк экс­пе­ры­мен­таль­на­га цэ­ха дру­гас­най пра­дук­цыi КУП па абы­хо­джан­нi з ад­хо­да­мi "Эка­рэс" Эду­ард На­дзi­еў­скi. — Уся­го ж мы за год на­рых­тоў­ва­ем пры­клад­на 3,5 ты­ся­чы тон бою. У асноў­ным гэ­та, як пра­вi­ла, бу­тэль­кi, сло­i­кi i акон­нае шкло.
 

Тэн­дэн­цыя, на жаль, за­сму­чаль­ная: коль­касць пры­ём­ных пунк­таў увесь час ска­ра­ча­ец­ца. Ка­ра­нi гэ­та­га трэ­ба шу­каць у не­рэн­та­бель­нас­цi дзей­нас­цi. На­ват пры iс­ну­ю­чых та­ры­фах мы пра­цу­ем са стра­та­мi. Та­му пла­цiць больш за 400 руб­лёў за кi­ла­грам шкла­бою не ма­ем маг­чы­мас­цi. А кошт яго рэа­лi­за­цыi пе­ра­пра­цоў­чым ар­га­нi­за­цы­ям яшчэ больш нiз­кi — та­кую ўмо­ву дык­туе ры­нак. Не трэ­ба за­бы­вац­ца на знач­ныя транс­парт­ныя вы­дат­кi: ця­пер лiтр па­лi­ва каш­туе не 10 ка­пе­ек. Са зва­рот­най шкла­та­рай праб­лем яшчэ больш. Яе трэ­ба на­леж­ным чы­нам упа­ка­ваць, каб яна не па­бi­ла­ся ў да­ро­зе, пас­ля па­мыць… I, вя­до­ма ж, за­пла­цiць усiм гро­шы за зроб­ле­ную пра­цу.
 

У са­вец­кiя ча­сы зда­чу шкла­та­ры ад­нос­на аб­ляг­ча­ла тое, што сло­i­кi i бу­тэль­кi вы­пус­ка­лi­ся па стан­дар­тах, адзi­ных для ўсёй дзяр­жа­вы. Ця­пер жа та­кой прак­ты­кi не iс­нуе, i та­му мно­гiя за­меж­ныя прад­пры­ем­ствы пе­рай­шлi на вы­пуск пра­дук­цыi ў экс­клю­зiў­най та­ры. Вя­до­ма, для мар­ке­тын­гу гэ­та ход доб­ры: спе­цы­фiч­ныя бан­кi i бу­тэль­кi вы­гля­да­юць не­звы­чай­на i ве­ра­год­насць та­го, што пра­дук­цыю ў iх на­бу­дуць, уз­рас­тае. Да гэ­та­га трэ­ба да­даць i га­ла­са­ван­не па­куп­нi­коў руб­лём — у гi­пер­мар­ке­тах кан­сер­ва­ва­ная са­да­вi­на iм­парт­на­га па­хо­джан­ня каш­туе ча­сам тан­ней за ай­чын­ную. А вось вез­цi пус­тыя сло­i­кi з-пад яе з Бе­ла­ру­сi на­зад у Ра­сiю цi ва Укра­i­ну, вя­до­ма, нi­хто не бу­дзе. I ў та­кiм вы­пад­ку да­ро­га ёмiс­тас­цям ад­на — на бой. Ад­нак зноў "паст­ка": цi мно­га лю­дзей зго­дзяц­ца мар­на­ваць свой воль­ны час на по­шук пры­ём­на­га пунк­та i да­стаў­ку ту­ды та­ры за вы­га­ду ў не­каль­кi ты­сяч руб­лёў?
 

На дум­ку спе­цы­я­лiс­таў, доб­рым вый­сцем з гэ­тай сi­ту­а­цыi маг­ла б стаць маг­чы­масць здаць пус­тую та­ру ад­ра­зу ў ма­га­зi­не — як ка­жуць, не ады­хо­дзя­чы ад ка­сы. Гэ­ты ме­тад, на­прык­лад, па­спя­хо­ва пры­жыў­ся ў Шве­цыi i iн­шых кра­i­нах За­ха­ду. Але ўзнi­кае iн­шае пы­тан­не: цi па­го­дзяц­ца на гэ­та буй­ныя ганд­лё­выя сет­кi i прос­тыя дроб­ныя кра­мы? Усё-та­кi яны на­цэ­ле­ны на як ма­га боль­шае атры­ман­не пры­быт­ку. А як па­каз­вае прак­ты­ка, на­рых­тоў­чы бiз­нес вя­лi­кай вы­га­ды не пры­но­сiць…
 

— Склад­ва­ец­ца па­ра­дак­саль­ная сi­ту­а­цыя: тан­ней ку­пiць сы­ра­вi­ну для вы­твор­час­цi шкла­та­ры з ну­ля, чым пе­ра­пра­цоў­ваць тое, што ўжо ма­ем. I гэ­та пры тым, што не­ка­то­рыя кам­па­не­нты (на­прык­лад, каль­цы­нi­ра­ва­ная со­да) на­бы­ва­юц­ца ў су­сед­нiх кра­i­нах за ва­лю­ту. Мы ж вы­дат­коў­ва­ем на за­куп­ку шкла ад на­сель­нiц­тва i юры­дыч­ных асоб больш гро­шай, чым пас­ля атрым­лi­ва­ем, — пра­цяг­вае Эду­ард На­дзi­еў­скi. — Знi­жаць ця­пе­раш­нiя рас­цэн­кi мы не мо­жам, бо ры­зы­ку­ем згу­бiць та­кiм чы­нам i апош­нiх прад­стаў­нi­коў ко­лiш­няй ар­мii здат­чы­каў дру­гас­най сы­ра­вi­ны…

— Ка­лi я ез­дзiў у ка­ман­дзi­роў­ку ў Бер­лiн, то звяр­нуў ува­гу на тое, што ў буй­ных ганд­лё­вых цэнт­рах Гер­ма­нii дзей­нi­чае аў­та­ма­ты­за­ва­ны спо­саб пры­ёму шкла­та­ры, — га­во­рыць iн­жы­нер Аляк­сей. — На­прык­лад, мне аў­та­мат быў га­то­вы вы­даць за зда­дзе­ную бу­тэль­ку 12 еў­ра­цэн­таў. Але мож­на, на­прык­лад, гро­шы не за­бi­раць, а атры­маць за iх та­лон, з да­па­мо­гай яко­га мож­на бу­дзе ў на­ступ­ны раз апла­цiць част­ку но­вай па­куп­кi. Цi ах­вя­ра­ваць атры­ма­ную су­му на абе­ды бяз­до­мным…

Вось так i атрым­лi­ва­ец­ца, што шкла­та­ру за­раз зда­юць на пры­ём­ныя пунк­ты пе­ра­важ­на лю­дзi па­жы­ло­га ўзрос­ту, якiя ро­бяць гэ­та, як ка­лiсь­цi ў са­вец­кi час, ды тыя, ка­му не ха­пае на чар­го­вую пор­цыю ал­ка­го­лю. Та­му ка­лi вы су­стрэ­не­це ў на­тоў­пе цi гра­мад­скiм транс­пар­це кво­лую пен­сi­я­нер­ку ў па­тра­па­ным ста­рым адзен­нi, якая цяг­не з са­бой па­кет, з яко­га да­но­сiц­ца звон пус­тых бу­тэ­лек, не па­гар­джай­це ёй. Бо яна, па сут­нас­цi, ад­на з доб­ра­ах­вот­ных са­нi­та­раў го­ра­да, чы­i­мi ста­ран­ня­мi ён ста­но­вiц­ца кры­ху чыс­цей­шы.